Luâđ ciistâst âânnmõš, jååttmõš, kuõrjtõõvvmõš, tool piijjâm da rooskteʹmes luâđast jååʹttem – ko täid kuõskki vuâkkõõzz lie huâđast, leäk vaalmâš vueʹlǧǧed. Vääʹld vuäʹnuum luâđast jååʹttemetikeeʹtt huõđđu da tobdstõõđ pâi še jååʹttempääikad tääʹrǩab vuâkkõõzzid pääiʹǩ seeidain.
1. Ââʹn ciistâst luâđ – jeäʹl muuʹtt tõn. Tråckkan âʹlǧǧe leeʹd ǩidd.
2. Siâzz mieʹrǩǩuum ǩeäinaid da jääʹǩǩet jeeʹres jååʹttemnaaʹlid kuõskki vuâkkõõzzid. Tääʹrǩest tuu jååʹttempääiʹǩ liikkummuž rääʹjtemvuuʹdid da -aaiʹjid.
3. Kuõrjtõõv tåʹlǩ soovšum paaiʹǩid. Jeäʹl tiʹsǩǩed leʹbe põõzzõõđ vuõiʹǧǧest čäccõõzzâst. Jääʹǩǩet poostpõõrti vuâkkõõzzid.
4. Pii tool tåʹlǩ soovšum paaiʹǩid, siâzz reissǩiʹtti. Jeäʹl pii tool rääʹss- leʹbe kuõrbbvaartõõzz ääiʹj.
5. Jeäʹl njieʹššed.
Ââʹn ciistâst luâđ
- Tråckkan âʹlǧǧe leeʹd ǩidd.
- Ǩiõčč jieʹllʼjid da tõi õõʹljid nokk kuʹǩǩen.
- Ouddmiârkkân saimaanueʹrjj, seämmanalla ko jeeʹres jieʹlli, kaiʹbbje pieʹzz raajjâmrääuh da jiijjâz sââʹj še jeeʹres aaiʹji.
- Vääʹld lokku še šââddaid. Šââddai tänccjõõvvmõš sniimmʼmen lij čuõlmm määŋgin paaiʹǩin. Suõjjlemvuuʹdin ij vuäǯǯ noorrâd šââddaid. Šuurmõs vueʹzzest Meäʹcchalltõõzz vaaldšmem vuuʹdin muõʹrji uussâm da kuõbbri noorrâm lij soovšum, leâša måtam suõjjlemvuuʹdin vuäiʹtte leeʹd rääʹjtõõzz. Luâttmuõrrkarddsin muõʹrji uussâm da kuõbbri noorrâm lie pâi ǩiõlddum, da meermieʹcci jäʹrjstõsvuâkkõõzzin vuäiʹtte leeʹd rääʹjtõõzz.
- Leäkku vasttõõzzlaž luâđast sosiaalʼlaž media kanaalin da neeʹttest. Ainsmââʹtt, što tuu jueʹǩǩem GPS-ǩiõj da sosiaalʼlaž media siiskõõzz jääʹǩǩte suõjjlemvuuʹd vuâkkõõzzid.
- Ǩieʹđji laađđâm pååʹmhâtt luâđ da kulttuur.
- Ouddmiârkkân Lappi tuõddrin maatkčeeʹji laađđâm ǩieʹđj pååʹmhâʹtte tuõddri luâđlaž, talli tuejjeem ǩeʹrjjmääddaid da moʹtte luâttkueʹstelm. Seämmanalla tuâlʼjõžpaaʒʒtõõzz lie vaar vueʹlnn.
Jååʹttem
- Siâzz peelktõõǥǥid jååʹđeen da vieʹlt luâđ ânnʼjõõvvmõõžž.
- Jõnn kõʹllʼjeeimieʹri diõtt mädd vuäitt ânnʼjõõvvâd.
- Tääʹrǩest jååʹttempääikad vueiʹtlvaž liikkummuž rääʹjtemvuuʹdid da -aaiʹjid jååʹttempääiʹǩ vuäʹppõõzz da vuâkkõõzz -seeidast.
- Ouddmiârkkân määŋgid jieʹǧǧid da suõlluid di suõllui reeddaid lie pijjum liikkeemrääʹjtõõzz looʹddi pieʹzz raajjâmpââʹj ääiʹj.
- Vääʹld lokku še jeeʹres luâđast jooʹttjid tõn diõtt, ko luâtt lij puki õhttsaž.
- Jääʹǩǩet jeeʹres jååʹttemnaaʹlid kuõskki vuâkkõõzzid.
- Juõʹǩǩ åʹrnn ij vuäǯǯ ouddmiârkkân vuejjad tanccâmkååʹlzin. Täujja tanccâmkååʹlzin vuejjma ââʹnteei ǩeäinaid leät iʹlmmtam jeäʹrben jååʹttempääiʹǩ ǩeäin-seeidast.
- Ko meälak, seeilat uuʹccmõsân 50 mettar kõõsk ǩeâmpai reeddain. Jiõk tâma ââʹn privatt moostid kõhttpäiʹǩǩen.
Kuõrjtõõvvmõš
- Seʹlvvet, lij-a kuõrjtõõvvmõš soovšum tuu vaʹlljeem kõʹllʼjempääiʹǩest.
- Luâttsuõjjlemvuuʹdin, mâʹte meermieʹccin, kuõrjtõõvvmõš lij takainalla soovšum tåʹlǩ jeäʹrben miârkkum kääđas-sõõʹjin.
- Tääʹrǩest kuõrjtõõvvmõõžž jååʹttempääiʹǩ vuäʹppõõzz da vuâkkõõzz -seeidast.
- Jõs instak poostpõõrtâst, tobdstõõđ poostpõrttetiketta.
- Vääʹld lokku jeeʹres kuõrjtõõvvi da insteei oummid. Sij vuäiʹtte leeʹd levvjam peeiʹv jååttmõõžžâst da haaʹlee naaudšed luâđ rääuhast.
- Jeäʹl tiʹsǩǩed leʹbe põõzzõõđ vuõiʹǧǧest čäccõõzzâst leʹbe kääiv lååʹǩǩ âʹlnn. Vääl õnnum põõssâmčääʹʒʒ maddu nokk kookkas čäccõõzzâst.
- Jiânnai õnnum kõhttpääiʹǩest čäccõʹsse nårrje hieʹlǩeld kolibakteeʹr, jõs njeäʹšščääʹʒʒ lueʹštet vuõiʹǧǧest čäccõʹsse leʹbe kaivvu.
- Jõnn jooukin kaʹnnat täʹrǩsted, lij-a jååʹttempääiʹǩest vuäǯǯamnalla kääđas-sââʹjj, koon joukk vuäitt vaʹrrjed jiijjâs ââʹnnma.
- Jõnn joouk õõlǥče iʹlmmted sij pueʹttmest pääiklaž äʹššneǩ-kääzzkâʹsttempäikka.
- Tuejjed šõddmõšiʹlmmtõõzz. Šõddmõõžži jäʹrjstummuš Meäʹcchalltõõzz valdšmest leʹddi vuuʹdin (metsa.fi).